نخل و نخل گردانی
دوشنبه, ۸ ارديبهشت ۱۳۹۳، ۰۱:۵۰ ب.ظ
این مراسم یک حرکت نمادین است برای تصویر کشیدن تشییع پیکر امام حسین(ع) که در شهرهای کویری مرکز ایران بویژه یزد و کاشان رواج دارد.
نخل عبارت است از اتاق کوچکی که دیواره های عمودی در دو طرف آن شبیه یک سرو است و از چوب و دیواره هایی شبکه دار ساخته می شود. نخل را با انواع پارچه، شال و ترمه می آرایند و در روزهای عزا مخصوصاً عاشورا آن را طی آدابی بر دوش می کشند و همراه عزاداران در شهر می گردانند و در پایان مراسم به جای اولش که معمولاً تکیه ای است، می آورند.
در کتاب «سرزمین من ایران» تالیف زیبا عرشی و نصرالله کسرائیان درباره این نخل نوشته شده: «نخل که اسکلتی چوبین است در روز تاسوعا با پارچه های رنگی و در روز عاشورا با پارچه های مشکی و زیورآلات نذری پوشانده می شود. درحالی که بر دوش مردان و پسران حمل و به وسیله دسته های عزادار دنبال می شود در محله ها و کوچه های روستای ابیانه گردانده می شود.
مردی که بر بالای نخل جای می گیرد، هدایت آن را برعهده دارد. در گذرگاه ها بر سر راه نخل، بز و گوسفند قربانی می کنند و اسپند می سوزانند. نخل را در برابر خانه هایی که نذر داشته یا در آن سال عزیزی را از دست داده باشند، بر زمین می گذارند. ساکنین دو محله بزرگ ابیانه که صاحب نخل هستند، در رقابتی آشکار سعی بسیار در باشکوه تر کردن مراسم خود دارند.
نخل ده پائین، روز عاشورا تا سرچشمه ای که در پائین ده قرار دارد و با درختان کهن احاطه شده برده می شود. رسم است که در روز عاشورا نخل را بر زمین نگذارند، آن را از حسینیه تا سرچشمه می برند و در سرچشمه به زمین می گذارند و عزاداران پس از خوردن ناهار نذری، نخل را به قرارگاه آن (حسینیه) باز می گردانند.در ده بالانیز نخل گردانی در مسیر مشخصی گردانده می شود و آئین آن مشابه محله پائین است.نخل هر منطقه فقط در محدوده همان محله گردانده می شود و مجاز نیست که به محدوده محله دیگر وارد شود» همچنین صبح روز عاشورا مربوط به مراسم جغجغه زنی است که تنها مردان در آن شرکت دارند و زنان و بچه ها به دنبال آنها روانه می شوند. جغجغه عبارت است از دو چوب کوچک به طول تقریبی هفت سانتیمتر و قطر 6 سانتیمتر که همراه با نوحه خوانی و ریتم بسیار جذابی آنها را به هم می کوبند. بعد از ظهر تاسوعا و صبح عاشورا مخصوص مراسم نخل برداری است. مسیر نخل مشخص است. در روز عاشورا نخل را در مکان های مشخصی بر اساس سنت می گذارند و اهالی محل کله قندی می آورند که سر آن را کسی که روی نخل نشسته بر می دارد و بقیه را قنداب درست می کنند و به مردم می دهند. هر خانواده علاوه بر کله قند وقتی نخل در محله او قرار گرفت با شربت و میوه و شیرینی از اهالی پذیرایی می کند. در ابیانه دو نخل وجود دارد که یکی مربوط به محل هر ده و دیگری مربوط به محله پل و یسمان است. همچنین یکی از آداب مرسوم ابیانه این است که پس از نخل برداری فردی که روی نخل نشسته است، شام مردم حاضر در محل را تامین می کند. حق نشستن روی نخل به طایفه هایی مشخص تعلق دارد. این حق به صورت موروثی به این افراد رسیده است، یعنی یک عده خاص هستند که چنین شانی را دارند که بتوانند روی نخل بنشینند. بعد از ظهر عاشورا مخصوص مراسم زنجیر زنی است، مثل سایر دسته های مذهبی در دیگر شهرها، در اینجا هیات هر دو محله پس از عبور از محلات ده در زیارتگاه جمع می شوند و زنجیر می زنند. در آخر پس از همه این مراسم مذهبی، اعمال مخصوص شام غریبان انجام می شود. مراسم عاشورا در ابیانه ضمن عزاداری و داشتن جنبه های مذهبی یک نوع گردهمایی نیز محسوب می شود. همه اهالی با خلوص نیت با لباس های محلی به عزاداری می پردازند. در این روز جمع زیادی از عزاداران از سایر نقاط کشور به این روستا سفر می کنند و هیات های عزادار طبق سنت همه ساله در سوگ سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) و یاران با وفای آن حضرت به نوحه سرایی و عزاداری می نشینند.
همان طور که در بالااشاره شد عزاداری سنتی عاشورای ابیانه در دو بخش بالای ده و پائین ده برگزار می شود و در هر یک از این بخش ها آئین سنتی «نخل گردانی» با فریادهای حسین حسین عزاداران برگزارمی شود. این دو نخل در محل خاصی، به هم رسیده پس از احترام به یکدیگر، دوباره توسط نخل گردان ها به محدوده بالاو پائین ده انتقال داده می شوند و در این محل عزاداران در سوگ شهادت امام حسین(ع) به نوحه سرایی و عزاداری می پردازند. در کل نخل در این مراسم به عنوان نمادی مقدس همچون ضریح حرم است که مردم به دور آن حلقه می زنند و تبرک می جویند.افراد برای رفع حاجت به روی نخل دخیل نیز می بندد و برای برآورده شدن حاجت خود دعا می کنند.
آئین نخل گردانی چندین قرن است که بدون هیچ تغییری در ابیانه برگزار می شود. مشخص است که این مراسم نیز همانند بسیاری از مراسم معنوی و مذهبی کشور ما ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران دارد. این نوع مراسم ها به دلیل زیبایی های بصری که دارد هرساله گردشگران و عکاسان زیادی را به ابیانه می کشاند که این خود یک ظرفیت بزرگ است که می توان با مدیریتی صحیح و تبلیغاتی درست به عنوان یک اتفاق فرهنگی و مذهبی در دنیا معرفی شود. حتی علاوه بر شان معنوی این مراسم با نگاهی درست می توان به عنوان یک ظرفیت اقتصادی نیز از آن بهره برداری کرد کما این که جاذبه های توریستی یک کشور مسلمان باید رنگ و بوی مذهبی داشته باشد.
